Mijn moeder zou de opening van de tentoonstelling zeer hebben aangesproken. Niet omdat ze lesbisch was, maar omdat zij in de vrouwenbeweging heeft gezeten en de strijd voor seksuele vrijheid heeft meegemaakt. Ik moest continu aan haar denken, want vanaf de zijlijn als klein meisje heb ik het één en ander van die strijd meegemaakt.
Lesbische vrouwen hadden nog een extra inspanning te leveren want heteroseksuele mannen én ook vrouwen waren niet allemaal even begripvol over de lesbische liefde. En dan waren er de mannen die zich de lesbische liefde hadden toegeëigend.
Zo waren er in de jaren zestig in Nederland pulpboekjes over de lesbische liefde. Enkele van deze pulpboekjes zijn in het bezit van IHLIA. Deze zijn op de tentoonstelling te bewonderen of om ervan te gruwen. Deze boekjes waren ten geriefe van mannen en de lesbiennes in deze verhalen waren óf niet echt lesbisch – ze was nog niet de juiste man tegengekomen - óf compleet gestoord en met het laatste personage liep het natuurlijk slecht af.
Vatbare vrouwen
Voor die tijd was er in de Nederlandse literatuur en lectuur weinig tot niets te vinden. Het werd eenvoudigweg doodgezwegen en als het al voorkwam in een roman, dan werd er zo min mogelijk de aandacht op gevestigd en was er altijd wel een afkeurende ondertoon van auteur of personages. Deze houding werd ingegeven door het idee dat vatbare vrouwen (teleurgesteld in mannen, eenzaam) lesbisch zouden kunnen worden door het lezen over de lesbische liefde. Een uitzondering was het boek van Edith van Werkendam uit 1928 dat een titel heeft om over na te denken: De goddelijke zonde. Maar ook in dit boek trouwt het hoofdpersonage toch met een man om het lezerspubliek niet al te choqueren.
Beter met vrouwen dan de vijand
In de jaren zeventig kwam de vrouwenbeweging op en begonnen vrouwen hun eigen seksualiteit op te eisen. De man was de onderdrukker en daarvan moest je je bevrijden dus kon je maar beter met vrouwen vrijen in plaats van met de vijand. Liever lesbies was het credo. Lesbisch werd door sommige vrouwen gezien als een politieke keuze als je het niet al sowieso was.
In die tijd ontstonden de boeken en blaadjes door, voor en over vrouwen uitgegeven bij vrouwenuitgeverijen. Ook daarvan is een voorbeeld te zien op de tentoonstelling. Het bekendste boek uit die tijd is wel De schaamte voorbij waaraan de tentoonstelling haar naam ontleent. De schaamte voorbij is een boek waaraan Anja Meulenbelt in die tijd behoefte had, zoals zij ons vertelt in haar openingstoespraak. Zij wilde een boek schrijven dat zij graag zou lezen. Er was weinig tot niets anders te vinden in het Nederlandse literatuurlandschap wat aansloot op haar ideeën over de liefde, vrijheid en (lesbische) seksualiteit. En dat gold dus ook voor iemand als mijn moeder. Het moet voor veel vrouwen een verademing geweest zijn om dat boek te lezen. En het moet voor lesbische vrouwen een verademing zijn geweest dat er eindelijk eens een vrouw was zoals zijzelf én dat er steeds meer 'normale' lesbische personages in de literatuur beschreven werden. Zelfbewuste vrouwen die openlijk genoten van de vrouwenliefde.
Naast de lesbische uitgaven, waaronder Zij aan Zij, heeft de dichteres Sappho natuurlijk ook een plekje gekregen. Van de bijzondere stukken uit de collectie van IHLIA is een enkele tentoongesteld. Wil men meer zien, dan is dat op aanvraag mogelijk. De curator van de tentoonstelling Connie van Gils heeft voor het boek van Van Oorschot Onder de toonbank. Pornografie en erotica in de Nederlanden een hoofdstuk geschreven over de lesbische liefde: Onbeantwoord, geëxploiteerd, gevierd: lesbische liefde in de twintigste eeuw. Een interview met Connie van Gils lees je op de website van IHLIA.
Voor mij als jong meisje die op avontuur ging in de boekenkast van mijn ouders waren de lesbische fragmenten die ik vond ontzettend opwindend. Ik realiseerde me niet dat het om lesbische liefde ging, maar ik heb het geluk gehad dat ik de wel de vrijheid had om dat op mijn eigen manier te verkennen. Iets wat de lesbische/ biseksuele generaties vrouwen voor mij zeer hadden moeten missen. De tentoonstelling De schaamte voorbij: lesbische zinnen tentoongesteld maakte mij er weer even van bewust dat wij als LBT-vrouwen een lange weg zijn gegaan om te komen waar we nu zijn. Voor oudere vrouwen onder ons is deze tentoonstelling een feest van herkenning en voor de jongste generatie een beeld van hoe het kan zijn als we de door ons bevochten vrijheid niet met hand en tand verdedigen.
De tentoonstelling De schaamte voorbij: lesbische zinnen tentoongesteld is te zien vanaf 23 maart t/m 12 juni 2018 | Dagelijks van 10.00 – 22.00 uur | Gratis toegang
Meer details in onze kalender.
Beeld: IHLIA