Rita Zwaan (78), de initiatiefneemster van het Damespad, stopt met het warmhouden van de wandelingen langs haar regenboogpaden. Daar heeft ze niet alleen persoonlijke redenen voor. De geschiedenis van het pad weerspiegelt de roze emancipatiestrijd. Samen met Zij aan Zij blikt ze terug.
Een diepe zucht. Die moet Rita eerst even kwijt: 'Mijn partner Gerda is gediagnosticeerd met Alzheimer. De ziekte uit zich meer en meer. Ik ben inmiddels de mantelzorger van mijn maatje en moet mijn handen vrijhouden. Toch is dat maar een van de redenen dat ik met het Damespad stop. Er is door de jaren heen zoveel veranderd.' 
Zichtbaar lesbisch wandelen
'Mijn partner Gerda vormde samen met mij het gezicht van het Damespad. Ze wandelde nooit mee, maar toch kent iedereen haar. Zij was meer op de achtergrond aanwezig. Dikwijls hebben we er met de caravan een heel weekend van gemaakt. Ik was meestal nerveus voor de officiële opening van een Damespad. Komt het allemaal wel goed? Er kwamen regelmatig heftige reacties in de pers op de aankondiging van een nieuw Damespad. Dat lesbische vrouwen zichtbaar als groep uit wandelen gingen, was helemaal nieuw. Ze traden uit de anonimiteit, werden meer zichtbaar. Zodra de pers erover berichtte, schreven mensen boze brieven naar de kranten. Ze wilden niks van het Damespad hebben en dachten meteen aan een soort cruisepad voor vrouwen. Ook binnen de lesbische wereld werd er met gemengde gevoelens over gedacht. Het was nog de tijd dat de Zij aan Zij in blanco enveloppe werd bezorgd.
Het Damespad ging mij vooral om het uitbreiden van je netwerk. Elke provincie kent één Damespad. Vooral de opening van het pad in Noord-Brabant (2008) was erg heftig. Die zou op het dorpsplein van Alphen plaatsvinden, maar meneer pastoor was erop tegen. De ceremonie moest maar in een restaurant gebeuren, niet in het openbaar. Maar toen we op pad gingen stond langs de kant een meneer die roze koeken uitdeelde! De provincie Limburg kreeg in 2009 zijn Damespad. Daar waren de tegengeluiden gelukkig minder hard. In Groningen (2012) leidde de officiële opening zelfs tot vragen in de Provinciale Staten aldaar: of er soms overheidsgeld in gestoken was. Toch is de opening in Zeerijp vlekkeloos en met groot genoegen verlopen, met na afloop een positief verslag in het Dagblad van het Noorden.
Toen we het jaar daarop in Friesland een Damespad opende was de kou uit de lucht. Daar werd het organisatiecomité met enthousiasme ontvangen. Men accepteerde relatief gemakkelijk dat lesbiennes zich zichtbaar, met regenboogveters en al, in de openlucht begaven. In Zeeland (2003) kwamen wel een paar heftige reacties, maar hadden we de regionale radio en tv mee. Daar zaten lesbisch gezinde mensen, die pakten het leuk op. Al met al riep het Damespad meer op dan ik verwacht had. Dat was lastig in het begin, maar bracht ons ook publiciteit. Bij de opening van het Damespad Flevoland wandelde zelfs De Hokjesman met cameraploeg mee. Het Damespad dééd iets.'
Vergeten vrouwen in het zonnetje
'De vrouwen van Groep 7152 (een vrijwilligersorganisatie voor en door les-bi-vrouwen) wandelden al langer samen in Noord-Holland. Zoals gezegd is mijn vriendin Gerda geen wandelaarster. Mede daardoor kwam ik op het idee om een Damespad te ontwerpen. Het eerste Damespad bedacht ik voor De Rijp, dicht bij ons huis in Hoorn (2001). Al snel volgden Drenthe (2002) en Zeeland (2003). De voorbereidingen deden we met de plaatselijke roze wandelvrouwen. Ik kwam al wandelend op stukken waar ik anders nooit zou zijn geweest. Aan officiële Damespaden waren wel wat voorwaarden verbonden. Zo moesten ze dagtrajecten van minstens 18 kilometer lang zijn, die van de bekende paden voerden. Ook moest er geschikte horeca zijn die bereid was voor de circa vijftig roze dames op zondag open te zijn. In Gelderland gaf dat problemen, want de enige plaats waar het Damespad Gelderland kon starten was Vierhouten.
Bij de routes zochten we ook namen van vrouwen die in de provincie het voortouw hadden genomen in de vrouwenemancipatie. Velen waren vergeten, maar werden nu op een spraakmakende lijst alsnog in het zonnetje gezet. Uiteindelijk ontstonden er 12 provinciale wandelingen. Op die in Utrecht en Zuid-Holland (Den Haag) na, voeren ze allemaal over het platteland. Via de website van het Damespad zijn de routes te bestellen en voor wie dat leuk vond ook nog een speciaal voor elke route ontworpen speldje. Zo bleef je ook na afloop van de wandeling zichtbaar als lesbische wandelaarster. Het speldje was regelmatig aanleiding voor een mooi gesprek.'
Wandelen en daten
'Vrouwen konden de routes alleen lopen, maar de gezamenlijke wandelingen die we naderhand door de jaren heen organiseerden, waren minstens zo belangrijk. De oorspronkelijk doelstelling was immers om roze vrouwen de mogelijkheid te geven hun netwerk uit te breiden. Toch kreeg ik de vrouwen van mijn leeftijd, de middengroep van (toenmalige) vijftigers zeg maar, niet zomaar mee. Het is nu nauwelijks nog voorstelbaar, maar voor hen waren er wel wat hobbeltjes te nemen. Niemand mocht van hun lesbische identiteit weten en om dan zomaar met z'n allen zo'n Damespad op te gaan, dat was lastig. Overigens liepen er ook wel bi- of transgendervrouwen mee.'
'Er is sinds de start in 2001 zoveel veranderd. Het groepje enthousiaste wandelaarsters zelf bijvoorbeeld. Het dunde simpelweg uit. De ene kreeg het aan haar knieën en de ander vond de afstand te ver. Degenen die wegvielen, zijn niet vervangen door jongeren. Eigenlijk is het hele initiatief een stukje geschiedenis geworden. Dat denk ik althans. Wandelend op het Damespad zijn best wat stelletjes ontstaan. Dat is ook logisch, je deelt sowieso een interesse, anders liep je daar niet. Maar om te daten heb je nu het internet. Daar zijn die vrouwenwandelingen niet meer voor nodig. Het is dus niet alleen de mantelzorg die maakt dat ik afscheid neem van het Damespad. Ik twijfel ook over de huidige meerwaarde ervan.
Het is wel vreemd om te stoppen tijdens de coronacrisis. Mensen hebben nog nooit zoveel gewandeld in Nederland, maar jammer genoeg kan dat nu niet in groepsverband. En nee, ik heb geen opvolgster. Oktober 2019 was de laatste Damespadactiviteit bij het 2e Overijsselse Damespad. Eigenlijk precies op tijd, vlak voor de corona-epidemie in 2020. Ik hoop nog op een doorstart, want 'op een Damespad loop je nooit alleen'. De wandelgroepen zoals de Wandelwuven in Zeeland en Second Sunday (op de tweede zondag van de maand) in Gelderland blijven bestaan. Ik ga alle wandelvrouwen heel erg missen, Gerda is dankbaar dat ik haar help. We maken nu samen een ommetje af en toe. Het is wat het is.'
Meer info en routes: www.damespad.nl.
*
Blijf op de hoogte!