Bijna de helft van de Nederlandse lesbische-, homo- en biseksuele volwassenen heeft ooit zelfmoordgedachten gehad. Dat is ruim vijf keer vaker dan in de algemene bevolking. Het aantal dat daadwerkelijk een poging doet, is vier tot vijf keer zo hoog. Voor transgenderpersonen zijn de cijfers nog schokkender: vijf tot tien keer hoger. [bron] De lhbtiq+ gemeenschap worstelt al jaren met dit probleem. Documentairemaker Tim Dekkers en scenarioschrijver Henk Burger willen dit taboe doorbreken met de aangrijpende documentaire Uit 't leven, met als hoofdpersonen gemeenteraadslid Kris van der Veen, transgender model Solange Dekker en acrobaat Jean. Alle drie de hoofdpersonen hebben zelf of in hun omgeving te maken gehad met zelfmoordgedachten of zelfmoordpogingen. Het is een onderwerp dat volgens Tim Dekkers en Henk Burger – zelfs binnen onze gemeenschap - nog veel in de taboesfeer zit. Om het taboe rondom dit onderwerp onder de aandacht te brengen sprak ik Tim Dekkers over zijn documentaire Uit 't leven. Ook vroeg ik Astrid Oosenbrug, voorzitter van COC Nederland, om iets te vertellen over zelfmoordgedachten onder lbtq+ vrouwen.
Roze Filmdagen
De documentaire Uit 't leven is dit jaar maart in première gegaan tijdens de Roze Filmdagen in Amsterdam. Tim vertelt: 'Uiteindelijk zijn er drie uitverkochte voorstellingen geweest in de grote zaal. Daarmee was Uit 't leven de best bezochte film van de Roze Filmdagen 2023. Het is opmerkelijk dat een film met zo'n zwaar thema zo goed bezocht is. Dat was een hele mooie opsteker. Inmiddels is de film al een tijdje op tournee in samenwerking met COC Nederland.'
Hoe kwamen jullie op het idee om deze documentaire te maken?
'Henk Burger, een goede vriend van mij, was drie jaar geleden aanwezig bij mijn vorige documentaire, die toen net was uitgekomen op de Roze Filmdagen. Hij zei tegen mij: 'Dat is een hele leuke documentaire Tim, maar ik heb een onderwerp dat echt nu aandacht verdient. Ik heb in mijn vrienden- en kennissenkring al 12 mensen verloren door zelfdoding. Het wordt me te gortig. Het is een soort plaag waar wij in de queer community amper over spreken. Iedereen schuift het maar een beetje weg. Dat moet niet kunnen gebeuren. Kun jij niet eens een documentaire maken over dit onderwerp?' Die handschoen heb ik opgepakt en ik ben begonnen met onderzoek doen naar het onderwerp. Hierna ging ik opzoek naar mensen die wilden meewerken aan mijn documentaire.'
De hoofdpersonen
'Ik wilde drie hoofdpersonen vinden die zelf konden vertellen hoe het is om zoiets mee te maken. Het idee was om mensen zelf hun verhaal te laten vertellen zonder deskundigen of experts. Ik wilde namelijk geen voorlichtingsfilm maken. Ook wilde ik niet dat de film alleen maar somber en deprimerend zou zijn. Vanuit deze gedachtegang startte ik mijn zoektocht naar mensen die iets moois met hun vervelende ervaringen hebben gedaan en zo nog iets van een sprankje hoop kunnen geven. Uiteindelijk heb ik mijn drie hoofdpersonen gevonden.'
Waarom besluiten zoveel lhbt+ personen om uit het leven te stappen?
'Ik ben zelf geen expert, maar Henk en anderen zeggen dat de eerste 20 jaar van je leven heel erg belangrijk zijn. Daar moet je een onderlaag vormen voor de rest van je leven. Als je lhbti+ bent en je ouders jouw 'anders-zijn' niet begrijpen kan dat heel vervelend zijn. Sommige lhbti+ers worden zelfs het huis uit geschopt omdat hun ouders niet kunnen verkroppen dat hun kind lhbti+ is. Het helpt dan niet als je daarbij ook nog constant op school en op straat wordt gepest, vernederd en in elkaar geslagen. Dat laat dat zijn sporen wel na. De kans is groot dat je je dan later, bijvoorbeeld op je werk, ook niet veilig voelt. Dan is je onderlaag waar je op moet steunen zo broos dat je er bij tegenslag heel snel doorheen zakt.'
Een taboe binnen de gemeenschap
'Alle drie de hoofdpersonen vertellen in de film waarom zelfmoord ook binnen onze eigenschap nog vaak wordt gezien als een taboe. Zelf denk ik dat wij als minderheid ook veel meer op onze sociale media de schijn ophouden dat het goed gaat en dat we net zo succesvol kunnen zijn als de 'normale' buitenwereld. Maar zo houden we ook de schijn op aan ons allen dat alles heel goed gaat. We praten te weinig over minder leuke dingen in onze community. Als je constant denkt dat je leuk en succesvol moet zijn, maar daar niet aan voldoet, ga je je onzeker, ongelukkig en ellendig voelen. Dan kun je door die broze onderlaag heen zakken.'
Welk verhaal heeft jou het meest geraakt?
'Wat mij verbijstert is hoe onvoorspelbaar zelfdoding kan zijn. Zelfs als je denkt dat iemand zijn leven op de rails heeft, dat diegene genoeg vrienden heeft, genoeg geld. Mensen kunnen natuurlijk naar de buitenwereld de schijn ophouden dat hun leven ontzettend leuk is. Maar ook deze mensen kunnen mensen zo eenzaam zijn dat ze uit het leven stappen. Het onvoorspelbare en het zwarte gat dat mensen – soms pas vele jaren later - nog steeds voelen heeft mij persoonlijk het meest geraakt.'
Wat denk jij dat kan helpen tegen de zelfmoordgedachten?
'Het begint met praten en erkennen. Ik geloof er heilig in dat het doorbreken van het taboe het begin kan zijn van een ommekeer. Misschien is het naïef van mij dat ik zo positief gestemd ben dat het ooit nog lukt. Ik merk wel dat het onderwerp iets losmaakt bij mensen en dat de film het makkelijker maakt voor mensen om erover te praten. Dat is al heel positief, maar ik hoop dat we hiermee doorgaan en dat het niet wegebt. Dit onderwerp moet echt op de agenda blijven, want het blijft gebeuren. Drie jaar geleden, toen we begonnen met filmen, stond de teller bij Henk Burger op 12. Inmiddels staat zijn teller op 23. Dat is het verdrietige van het geheel. Ik zie het om me heen gebeuren. Daarom is het heel belangrijk dat we binnen de gemeenschap onze verhalen blijven delen met elkaar. Het is belangrijk om te blijven erkennen en herkennen wat we hebben meegemaakt en hoe moeilijk het leven soms is.'
Zelfmoordgedachten onder vrouwen
Tim en Henk hadden oorspronkelijk het plan om een homoseksuele man, een lesbische vrouw en een trans persoon in de film als hoofdpersonen te volgen. Helaas is het ze niet gelukt om een lesbische vrouw te vinden die mee wilde doen. Het is belangrijk om ook het verhaal van deze doelgroep te belichten, want uit onderzoek van 113 blijkt dat lesbische vrouwen nog 1,5 keer vaker dan homoseksuele mannen een poging tot zelfdoding doen.
Zelfdoding uit de taboesfeer
Astrid Oosenbrug, voorzitter van COC Nederland, was zelf aanwezig bij de première van de film tijdens de Roze Filmdagen. Ze hoopt dat Uit 't leven als 'breekijzer' kan worden gebruikt om het onderwerp zelfdoding uit de taboesfeer te halen. Omdat Astrid de film zelf heeft gezien en een prominente rol heeft in de lhbtq+ gemeenschap, vroeg ik haar of zij meer kan zeggen over zelfmoordgedachten onder vrouwen.
Astrid vertelt: 'Zelfmoordgedachten komen onder vrouwen helaas überhaupt relatief vaak voor. Je ziet dat suïcidegedachten in het bijzonder bij bi+ vrouwen hoger liggen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met dat mensen vaak ervaren dat hun bi+ identiteit niet serieus genomen wordt, noch door de heteroseksuele gemeenschap, noch door de regenbooggemeenschap.'
Door merg en been
'Zelfmoordgedachten en zelfmoordneigingen zijn een groot probleem in onze gemeenschap. Dat merk ik niet alleen door de aangrijpende documentaire van Tim Dekkers en Henk Burger. Ik was zelf bijvoorbeeld enorm geraakt door de dood van Maryana, een bi meid uit Boven-Hardinxveld, die zó is gepest dat ze op 14-jarige leeftijd uit het leven stapte. Zoiets gaat me echt door merg en been. Helaas komt dit veel vaker voor in onze gemeenschap.'
'Ik snap dat het moeilijk is om over zelfmoord te praten, want het is natuurlijk een heftig onderwerp. Bovendien leven we in een maatschappij waarin succes en positiviteit heel belangrijk wordt gevonden en dat geldt ook voor onze regenbooggemeenschap. Terwijl het leven natuurlijk ook tegenslagen kent en mensen achter hun masker soms heel ongelukkig kunnen zijn. Het is belangrijk dat daar óók ruimte voor is, dat je daarover met elkaar kunt praten, en dat je weet dat je niet alleen staat.'
Vlnr: Kim van der Werff, Tim Dekker, Marc van den Broek, Linda Brands, Ricardo Brouwer
Filmvertoning in Filmhuis Focus
Zelf was ik op woensdag 10 mei aanwezig bij de filmvertoning in Filmhuis FOCUS in Arnhem. Zoals ik al had verwacht raakte de film mij diep. Het nagesprek werd gehouden met Linda Brands van 113 Zelfmoordpreventie, Ricardo Brouwer, voorzitter van COC Midden Gelderland, Tim Dekkers zelf en zijn man Marc van den Broek, die tevens editor was van de documentaire. Vanuit de zaal kwamen veel reacties van mensen die openlijk vertelden over hun eigen, persoonlijke ervaringen met dit onderwerp. Ook was er een psychotherapeut in het publiek die vertelde over het belang van een roze hulpverleningsloket in zorginstellingen en andere plannen om gerichte mentale zorg te bieden aan de lhbti+ gemeenschap.
Een positieve noot
We sloten af met een positieve noot door onze hoop te vestigen op de volgende generatie lhbt-ers. We koppelden terug op een uitspraak van Solange Dekker, die in de documentaire vertelt dat ze op TikTok ziet dat jongeren een stuk vrijer zijn geworden in het omarmen van hun seksuele geaardheid en/of genderidentiteit. De zaal is het er over eens dat er zeker vooruitgang te zien is bij de nieuwe generatie. Ter conclusie werd er gezegd dat we moeten blijven werken aan die openheid en representatie van lhbt+ personen, maar er is hoop dat de toekomst er voor lhbt+ personen een stuk beter uit zal zien.
Uit 't Leven is nog tot eind juni te zien op verschillende plekken in Nederland. Zie hier het overzicht:
Hulplijnen
Denk je aan zelfmoord? 113 is er voor je: www.113.nl Je kunt altijd geheel anoniem met ze bellen of chatten. Sinds de cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau over zelfmoord onder lhbt+ ers in 2012 aan het licht kwamen zijn er verschillende projecten en initiatieven die zijn opgezet om lhbti+ personen te steunen. Een voorbeeld daarvan is de website www.iedereenisanders.nl, die een aantal jaar geleden is gelanceerd door 113 zelfmoordpreventie, het COC en Movisie.
*
Blijf op de hoogte: