Op 16 november begonnen de try-outs van Jongensuren, een ode aan Andreas Burnier, gespeeld door Kirsten Mulder, Anne-Chris Schulting, Lulu Streefkerk en Hanna van Vliet. Regie en tekst zijn in handen van Koen Verheijden; Toneelschuur Producties in Haarlem brengt het stuk op de planken. De ode, hoognodig, zoals je eerder las, ademt de tijdgeest, de dubbele moraal van de naoorlogse periode, en de vrijheidsdrang van een jonge Joodse lesbische vrouw in een wereld waarin 'afwijkingen' worden afgekeurd.

Foto's gemaakt door Gergely Ofner.

Hanna van Vliet (32) en Kirsten Mulder (51), die je allebei in ieder geval kent van ANNE+, maakten tijd voor ons; ik sprak ze op een mistige vrijdagochtend in de repetitieruimte in Haarlem, waar het gezelschap mij ontving. We namen plaats aan een grote houten tafel met een stapel boeken van Andreas Burnier in het midden.

Wie was Andreas Burnier? Waarom is haar verhaal ook nu nog relevant? Hoe vinden Hanna en Kirsten het om in dit stuk te spelen, en wat hopen ze dat het publiek meeneemt na het zien van de voorstelling? Ik vroeg het ze.

Kirsten en Hanna vertellen: 'De voorstelling Jongensuren is het coming of age-verhaal van Simone, het speelt zich af van haar 18^e tot haar 23^e levensjaar, in de jaren 50. Ze is dan net verhuisd naar Amsterdam, waar ze een nieuw leven begint. In deze fase van haar leven wil ze losbreken van haar ouders, terwijl ze ook oorlogstrauma's moet verwerken.'

Een fictief personage in een avonturenroman

'Door een fictief personage te spelen hebben we meer vrijheid. Simone is het fictieve personage uit de autobiografische romans Een tevreden lach (1965) en Het Jongensuur (1969). Ook in de lesbische scene was Burnier een bekend figuur. Deze twee boeken zijn autobiografisch, dus het stuk is wel gebaseerd op haar leven.'

'Zelf noemen we de voorstelling een soort avonturenroman. Het gaat namelijk over haar zoektocht naar haar seksualiteit. Er komen allerlei verschillende vrouwen langs. Samen proberen we al die ontmoetingen in scènes te vatten. Het draait dan om de manier waarop deze ontmoetingen Simone hebben gevormd – zowel haar dieptepunten als de kleine sprankeltjes hoop die ze onderweg vond. Tijdens deze zoektocht probeert Simone ook de traumatische herinneringen aan de oorlog een plek te geven. Er komen steeds flashbacks bij haar terug van de tijd dat ze ondergedoken was. Daar moet ze uiteindelijk ook iets mee. Wij proberen deze complexe emoties in een meer abstracte, maar ook liefdevolle vorm naar het podium te brengen. Dat is de manier waarop wij naar het verhaal kijken. We omarmen haar geschiedenis en haar zoektocht.' 

'Wij zoeken onszelf'

'Andreas Burnier schreef over verschillende belangrijke thema's, zoals angst, eenzaamheid en seksualiteit. Alle thema's die erin zitten gaan over jezelf worden. De voorstelling begint ook met de woorden: 'Wij zoeken onszelf.' En dat doen we eigenlijk allemaal. In het leven volg je verschillende wegen, misschien val je wel van het ene uiterste in het andere. Sommige mensen verliezen zich ergens helemaal in en worden bijvoorbeeld abstracte schilders. Andere mensen zitten alleen maar te oreren in het café, of worden alcoholist. Mensen trouwen, mensen scheiden. Maar we moeten er allemaal doorheen en volgen de wegen om te zien wie je bent of wat je wil zijn. Hoe je het dichtst bij jezelf en je eigen verlangen komt.'

Liever bij de jongens horen

'Een belangrijk thema in onze voorstelling is het verlangen van Simone om bij de jongens te horen. Bij de jongens voelt ze veel meer vrijheid. In die tijd hadden jongens ook veel meer mogelijkheden dan meisjes. Dat is eigenlijk nog steeds zo, maar in de jaren 50 was dat verschil nog groter. En dat is zonde, want Andreas was erg slim en ambitieus. Zij voelde dat er heel weinig mogelijkheden waren voor haar en dat de jongens alle leuke dingen mochten doen. 'Hoe kun je nou gewoon meedoen in de maatschappij?' Die vraag hield haar een groot deel van haar leven bezig.'

Waren jullie al bekend met het werk van Andreas?

Kirsten: 'Ik kende Het Jongensuur al wel, want mijn ouders hadden het boek in hun kast staan. Zij hebben Andreas ook persoonlijk gekend. Op de middelbare school moest ik een boekenlijst samenstellen voor Nederlands en puur gebaseerd op de titel zette ik dat boek op mijn lijst. Pas daarna ben ik het gaan lezen. Ik vond het verhaal fascinerend. Tijdens mijn mondelinge tentamens heb ik het boek uitgebreid besproken met mijn leraar Nederlands. Toen ging er – stiekem - al een wereld voor me open.'

Hanna: 'Door mijn moeder ben ik bekend geraakt met het werk van Andreas. Mijn moeder was super feministisch, dus ze las alle feministische klassiekers van die tijd. Niet Burnier, omdat die anti-abortus was en anti-euthanasie. Andreas was eigenlijk binnen die feministische beweging een slag apart.'

Activistisch door haar bestaan

'Wie boeken en interviews van Burnier leest of luistert, komt erachter dat ze een zekere mate van misogynie in zich droeg. Dat maakt haar een complex persoon. Ze wordt vaak als een feministisch en queer icoon gezien, maar haar denkwijze was niet altijd zo progressief. Het activistische aan haar was eigenlijk vooral haar bestaan. Door te zijn wie ze was -  een lesbische, joodse queer schrijver en uiteindelijk professor criminologie – verrichtte ze een feministische daad. En dat is precies wat Andreas nou zo interessant maakt.'

Niet bij een groep willen horen

'Het riep bij ons de vraag op hoe het zou zijn als ze in deze tijd had geleefd. Wij kunnen ons ook voorstellen dat ze helemaal niet iemand was die bij een soort groep wilde horen. Ze lijkt het type dat graag onafhankelijk wil zijn. Nina Polak, die zelf ook schrijver is (en bekend door haar boek Buitenleven, red.) maakte ooit een scherpzinnige opmerking over Andreas: 'Burnier kan een met identiteit geobsedeerde generatie leren wat het betekent om een individu te zijn.' Een uitspraak die goed past bij Andreas' complexe persoonlijkheid.'

Nieuwe nuances

'Juist die complexiteit in Andreas' persoonlijkheid en schrijfstijl zorgde soms voor uitdagingen. Andreas schrijft zo ongelooflijk mooi, dat het voor ons soms echt een zoektocht was om haar woorden te vertalen naar een speelbare scène. Gelukkig kan onze regisseur en scriptschrijver Koen Verheijden ook heel goed schrijven. Hoewel hij voor het script alleen Het jongensuur en Een tevreden lach als leidraad heeft gebruikt, heeft hij al haar boeken gelezen. Ze liggen hier op tafel in de repetitieruimte. Soms slaan we ze open en ontdekken we een nieuwe nuance in het verhaal.'

Liefdevolle complexiteit 

'De relaties die Simone had passen ook in het genuanceerde beeld dat wij van Andreas Burnier hebben gevormd. Hoewel ze het grootste deel van haar leven lesbische relaties had, was ze tien jaar getrouwd met een man. Haar man was ook haar uitgever en speelde een belangrijke rol in haar schrijverscarrière. Die complexiteit en nuance maken we echt zichtbaar in de voorstelling. Ze was lesbisch, maar haar huwelijk met haar man was ook liefdevol. Uiteindelijk besloot ze bij hem weg te gaan, maar ze vond bij hem ook iets wat ze prettig vond. Misschien was dat vriendschap, veiligheid of het schrijven. Deze verschillende kanten van haar leven laten zien hoe uniek Andreas was. De gelaagdheid komt ook terug in de manier waarop we haar nu neerzetten.' 

Hetzelfde personage

'Dat is soms best een uitdaging, want we spelen alle vier de rol van Simone. De vorm is anders dan in andere voorstellingen. We zijn nu al een paar weken aan het repeteren, dus we hebben genoeg tijd om samen te zoeken naar de juiste aanpak. We zijn allemaal verschillend, ook qua generatie. Dat maakt het extra leuk, want zo laten we de verschillende fases uit Simone's leven op allerlei manieren zien. We spelen ook alle bijpersonages, wat voor ons als acteurs enorm veel plezier oplevert. Je pakt een sjaaltje van het rek en ineens ben je de hele feminiene vriendin. Of je verandert in de man die haar een drankje aanbiedt. Het is dus heel speels in die zin.' 

Herkennen jullie jezelf in Simone?

Kirsten: 'Ik heb in heel veel theaterstukken gespeeld, maar die gingen eigenlijk altijd over heterorelaties, uitzonderingen daargelaten: ik speelde bijvoorbeeld ook in Orlando. De voorstellingen gingen wel vaak over een zoektocht, net zoals nu. Jongensuren is wel echt anders, want het gaat er heel specifiek over dat je je als meisje soms meer een jongen kan voelen, of liever bij de jongens wil horen. Ik dacht vroeger altijd: wat de jongens doen vind ik veel leuker. Voor Andreas is dat nog veel heftiger geweest in die tijd. Verder is het verhaal voor mij herkenbaar omdat het over vrouwenliefde gaat. Dat vind ik heel mooi, want dat zie je nog niet zoveel op toneel.'

Hanna: 'Ik herken me in het personage van Simone, omdat ze, net als wij allemaal, op zoek is naar zichzelf. En net als voor Kirsten is het verhaal voor mij ook herkenbaar omdat het over vrouwenliefde gaat.' 

Wat hopen jullie dat het publiek meeneemt na het zien van de voorstelling?

'Dat mensen zichzelf de tijd gaan geven om te ontdekken wie ze zijn. Misschien is dat een proces dat nooit helemaal af is. Soms heb je iets of iemand nodig waardoor je op een ander niveau geraakt wordt, of dat nu seksueel, intellectueel of emotioneel is. Maar wel zonder jezelf daarbij helemaal te verliezen.'

'Met deze voorstelling willen we meegeven dat je jezelf die avonturenroman moet gunnen. Dat je dapper moet zijn, dingen aan moet gaan en niet opgeven. Simone raakt op een gegeven moment in een diepe depressie, maar dan vindt ze weer kracht in boeken en kan ze weer schrijven. En ineens begint ze weer te leven. Het is belangrijk om altijd hoop te houden. Dat geeft kracht en moed.'

*

Jongensuren, geïnspireerd op het werk van Andreas Burnier en de biografie van Lockhorn, speelt tot en met 12 januari, eerst in Haarlem, met de première op 21 november, en daarna (vanaf 28 november) door het hele land. Alle speeldata en kaarten vind je op de website van Toneelschuur producties.

Regie en tekst: Koen Verheijden. Spel: Kirsten Mulder, Anne-Chris Schulting, Lulu Streefkerk en Hanna van Vliet.

 Bekijk hier alvast de teaser!

Blijf op de hoogte:

Lesbische Leesclub

Ook de Lesbische Leesclub, een queer boekenclub met women love women focus, is fan geworden van Andreas Burnier. Maar weinig lezers hadden gehoord van Burnier, totdat lezer Judith Het Jongensuur tipte. 'We vonden vooral de kritiek op gender en genderrollen heel eigentijds, zeker als je bedenkt dat dit boek uit 1969 komt. Ook de humor van het hoofdpersonage maakt dit een boek wat je zo met plezier uitleest.' In januari 2025 gaat een groep van de leesclub naar de voorstelling Jongensuren, lezen we op hun Instagramaccount. 'En als lezers willen aanhaken dan kan dat natuurlijk!'