Hebben we elkaar nog nodig? Over rolmodellen, voorbeelden en herkenning.
Men vraagt zich steeds vaker af of dingen als gaycafés en jaarlijkse coming-out dagen nog wel noodzakelijk zijn. Is dat niet wat ouderwets, nu homoseksualiteit door een groot deel van Nederland geaccepteerd wordt? Hebben we elkaar eigenlijk nog wel nodig, als rolmodellen bijvoorbeeld?
Ik vroeg zes vrouwen, drie veertigers en drie twintigers, wie hun voorbeelden zijn geweest in de periode voor- en nadat zij uit de kast kwamen. Denken zij dat er tegenwoordig nog behoefte is aan rolmodellen, en zijn zij er zelf eigenlijk één?
Voor het eerste deel sprak ik drie veertigers, waarvan twee als docent in het hoger onderwijs werken. In de klas zijn zij zoveel mogelijk zichzelf, en open over hun geaardheid. Ze vinden het belangrijk een rolmodel te kunnen zijn voor hun studenten. Maar hoe denken studenten hier zelf eigenlijk over?
Quinty (20 jaar) groeide op in een klein dorp met weinig diversiteit, waar homoseksualiteit nauwelijks onderwerp van gesprek was. Haar ouders spraken nooit met haar over zaken als verliefdheid en (homo)seksualiteit, 'terwijl het me erg geholpen zou hebben als ze er soms iets over hadden gezegd. Dan had ik geweten dat het normaal was.' Toen ze tien was, kwam ze wel een paar keer over de vloer bij een meisje met twee moeders, maar ze wist toen nog niet dat ze zelf ook op vrouwen viel en voelde daarnaast een soort afkeer: 'Ik wilde echt niet zijn zoals die twee moeders en had toen blijkbaar al geconcludeerd dat er negatief werd gedacht over lesbiennes.'
Holy shit!
In de brugklas werd Quinty verliefd op een docente. Ze voelde zich al langer 'anders', maar realiseerde zich toen in één klap dat ze lesbisch was. 'Ik dacht: holy shit! Dat ga ik dus nooit aan iemand vertellen, dan ben ik nog liever dood!' Ze hield het geheim, maar las wel Verliefd zijn is een ramp, een boek waar ze veel aan heeft gehad. Ook muziek was belangrijk, zoals Same Love van Macklemore de muziek van de Britse zangeres Jessie J. 'Mensen uit mijn klas vonden haar ook cool, terwijl ze wel gewoon biseksueel was!'
Toen Quinty in de derde zat, was haar verliefdheid nog niet over. Ze begon er steeds meer last van te krijgen en voelde zich alleen. Toen een van de andere docentes biseksueel bleek, werd zij de eerste aan wie Quinty durfde te vertellen dat ze lesbisch was. Ze was niet alleen lief, maar ook heel populair. 'En tóch viel ze op vrouwen! Ik dacht: dat kan dus gewoon!' Kort daarna heeft Quinty het haar ouders verteld. Die vonden het helemaal niet erg en zeiden dat ze daar écht niet mee hoefde te zitten, wat natuurlijk fijn was, maar haar tegelijkertijd onzeker maakte. 'Ik dacht: zit ik nou te zeuren? Is het raar dat ik er zelf wel mee zit?'
Quinty ontdekte later dat er een jong, lesbisch stel in het dorp woonde. Ze heeft een paar keer met hen gepraat en zij hebben haar geholpen het aan haar oma te vertellen. Sinds een half jaar is ze bij de rest van haar familie en op haar studie uit de kast, ook dit keer geholpen door een docente. Toen medestudenten deze vrouw vroegen of ze getrouwd was, antwoordde ze: 'Al jaren. Met mijn vrouw.' Dat vond Quinty geweldig, dus toen de docente niet lang daarna vroeg of het wel goed met haar ging, besloot ze haar te vertellen dat ze op meisjes viel. De docente dacht mee en Quinty heeft het vervolgens samen met haar aan de klas verteld.
Deze docente is volgens Quinty een goed rolmodel, omdat ze open is en er geen ding van maakt dat ze met een vrouw is. Ook ligt ze volgens Quinty heel goed bij studenten, is populair, wat ook dit keer belangrijk blijkt. 'Je ziet dat zij gewoon geaccepteerd wordt. Dan ik dus ook.' Dat we graag een voorbeeld nemen aan mensen die goed zijn in wat ze doen, blijkt ook uit resultaten van psychologisch onderzoek (Cialdini, 2016), net als het feit dat rolmodellen vaak mensen zijn die veel op ons lijken. Van dit laatste is het verhaal van Rosanna (23, hbo-student) een goed voorbeeld.
Ook zij had weinig LHB'ers om zich heen toen ze opgroeide. Op voetbal zaten wel meisjes met een vriendin, 'maar daar hing toch zo'n sfeer van: prima als zij het zijn, als ik het maar niet ben.' Ook waren twee vrienden van haar ouders homo, maar omdat dit mannen waren die qua persoonlijkheid weinig op haar leken, zag zij hen niet als voorbeeld. 'Het was voor mij makkelijker geweest als ik eerder rolmodellen had gehad. Identiteit en je kunnen identificeren is álles als je jong bent.'
Toen Rosanna 15 was, sloeg een aflevering van Grey's anatomy, waarin een vrouwelijke arts (gespeeld door Sara Ramirez) uit de kast komt, in als een bom. Rosanna had sinds kort iets met een meisje en toen ze deze scène zag, dacht ze: 'Dit ben ik!' Dit had enerzijds te maken met het uiterlijk van deze, toen nog langharige, Latina: Rosanna's ouders zijn Italiaans. Anderzijds kwam het ook door hoe het in beeld werd gebracht. 'Ze was een normaal mens, werd toevallig verliefd op een vrouw. Het werd niet geproblematiseerd, er was niet een heel drama omheen.' Sinds haar 21e is Rosanna overal uit de kast en zij keek nog véél meer series en films, zoals Orphan Black, Imagine me and you en Kiss me. Ook adviseert ze het boek She came at dawn (Katja Michael), en las ze laatst voor het eerst Zij aan Zij ('jammer dat ik dat niet eerder kende!'). Ze heeft veel ervaringsverhalen op internet gelezen, net als Quinty, die de vlogs van Ik vrouw van jou noemt.
Rosanna keek ook de serie The Fosters, over twee pleegmoeders. Ze vertelt dit soort series te kijken omdat ze behoefte heeft aan een concreet toekomstbeeld, voorbeelden van wat haar als volwassene te wachten staat.
Ze zou daarnaast ook wel meer rolmodellen in haar directe omgeving willen, 'gewone lesbische vrouwen', en vond het dan ook fantastisch toen een docente laatst tijdens een college zei dat ze op vakantie was geweest met haar vrouw. 'Ik vind het fijn om voor me te zien hoe zij dan na een dag lesgeven lekker naar huis gaat, naar haar vrouw.'
Dit is voor haar waardevoller dan iets als de gay parade, waar de meeste mensen verkleed zijn en 'lekker gek doen'. Zij heeft hier niets op tegen, maar kan zich er niet mee identificeren en is ook bang dat dit een stereotype beeld in stand houdt. 'We vieren onze geaardheid, seksualiteit, identiteit, en vooral liefde, maar wat ik nog te veel in mijn omgeving merk, is dat de nadruk elke keer ligt op seks. Geef me gewone verhalen over echte mensen, dat zijn voor mij rolmodellen.'
Isa (21) sport op hoog niveau en volgt een hbo-opleiding. Ze vertelt dat in de damessport homo- en biseksualiteit heel normaal is, dus dat ze van kleins af aan vrouwen om zich heen had die op vrouwen vielen. Op haar 16e kreeg ze zelf een vriendin, wat niemand raar vond, al begrepen sommigen minder goed dat ze daarna iets met een jongen kreeg. Ze heeft nooit hoeven zoeken naar rolmodellen, heeft er ook nooit expliciet behoefte aan gehad. Ze kijkt wel eens een film of serie met een gay thema, zoals Orange is the new black, maar dit maakt voor haar weinig verschil.
Alle drie de meiden zijn zich bewust van hun potentiële voorbeeldfunctie. Isa heeft nu een vriendin en omdat ze dit niet als 'anders' ervaart, vindt ze het niet nodig het uit zichzelf te vertellen. Zo werd dit in haar omgeving ook altijd aangepakt. 'Er werd gewoon gezegd: 'Ik heb een relatie met…' en dan de naam, los van of het een man of vrouw was.' Wel geeft ze eerlijk antwoord als mensen ernaar vragen en binnen de sport stappen soms jongere meisjes op haar af als ze twijfelen over hun geaardheid. Dit benoemen ze dan niet altijd expliciet, maar als ze aan hun manier van vragen merkt dat dit speelt, antwoordt ze uitgebreider dan normaal, en benadrukt ze dat ze álles mogen vragen. Ook probeert ze het relaxter te maken, door een grapje of te vertellen dat er nog nooit iemand negatief op haar heeft gereageerd. Ook komt ze er bij deze meiden vaak later nog eens op terug.
Zusje uit de kast
Quinty's zusje van 15 is kortgeleden uit de kast is gekomen en Quinty vindt het fijn voor haar dat zij kan horen hoe haar grote zus het aanpakt. Ook vertelde een klasgenoot haar dat ze biseksueel was, nadat ze in de klas uit de kast was gekomen. Rosanna zegt dat ze niet 'actief een rolmodel loopt te zijn', maar dat ze wel heel open is, omdat ze het graag normaliseert, voor zowel zichzelf als haar omgeving. En soms merkt ze dat dit een positieve invloed op anderen heeft.
Niet iedereen maakt optimaal gebruik van zijn voorbeeldfunctie. Laatst ontstond er discussie rondom Jamai, die in zijn liefdesliedjes 'jij' gebruikt, nooit 'hij'. Hij zegt dat hij hiervoor heeft gekozen zodat iedereen zich erin kan herkennen, maar ook omdat hij denkt dat een deel van zijn publiek zich aan homoteksten zou storen.
'Doe er iets mee'
Zowel Quinty, Isa als Rosanna vinden dat Jamai vrij is in deze keuze, maar Isa voegt toe dat ze het wel raar zou vinden als alleen schaamte hiervan de oorzaak is. 'Iedereen weet toch dat hij homo is? Mensen die zich hieraan storen, luisteren waarschijnlijk nu ook al niet naar zijn muziek.' Quinty en Rosanna vinden het vooral jammer. Quinty: 'Als je toch homo bent, kun je het misschien net zo goed inzetten om anderen te helpen. Als het alleen angst is, zou het fijn zijn als hij zich daarover heen zou kunnen zetten.' Rosanna: 'Je zit in een positie waarin je mensen kunt beïnvloeden, dan denk ik: doe er iets mee.' Zij mist muziek met dit thema en heeft veel gezocht naar liedjes van meiden over meiden, maar niets gevonden. 'Daarom luister ik graag naar covers, vrouwen die liedjes van mannen zingen. En dan zing ik she natuurlijk extra hard mee!'
*
Lees ook: 'Hebben we elkaar nog nodig?' drie veertigers aan het woord.
Mireille van der Zee is psycholoog en werkt als docent op het HBO. Ze schrijft korte verhalen en publiceert sinds 2017 als freelancer voor Zij aan Zij. In september van dat jaar heeft ze haar opleiding bij de Schrijversacademie afgerond. Ook is ze, samen met haar vrouw, moeder van een enorm leuke dochter van zes.