Bezoekers van archieven komen vaak alleen in aanraking met de eindresultaten van het archiefproces. Hoe gaat het er achter de schermen aan toe bij een archief? Welke keuzen worden gemaakt bij de selectie en wat is het effect hiervan? Deze en andere vragen staan centraal in de nieuwe IHLIA-tentoonstelling Het archief in ontwikkeling.

Foto: Noah Littel (links) en borrel georganiseerd door het lesbisch archief Amsterdam, 2 juni 1989, fotograaf: Marian Bakker (rechts).

Alternatieve archieven zichtbaar

Het archief in ontwikkeling is onderdeel van het programma van de Queer Geschiedenismaand 2022, een maand waarin IHLIA LGBTI Heritage een betere representatie van de LHBTIQ+ gemeenschap biedt. Noah Littel (hen/hun), samensteller van deze tentoonstelling, wilde aan de hand van verschillende foto's en documenten de geschiedenis van alternatieve archieven in Nederland zichtbaar maken. In het kader van de Queer Geschiedenismaand spraken wij Noah over hun rol in het archiefproces.  

Hoe vond je het om deze tentoonstelling te maken?

Ik vond het heel leuk en spannend om dit project te doen, want ik heb nooit eerder zelf een tentoonstelling gemaakt. Gelukkig werkte ik samen met Fleur Jacobs, die veel ervaring heeft met het maken van tentoonstellingen en het ontwerp van deze tentoonstelling heeft gedaan. Het was een hele andere manier om na te denken over mijn onderzoek, omdat ik vooral gewend ben om academische teksten te schrijven. Ik heb door dit project ook veel geleerd over het overbrengen van informatie via een ander medium. Ik stelde deze tentoonstelling samen als onderdeel van mijn PhD-project, die zich richt op de geschiedenis van LHBT+-archieven in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, vanaf de jaren zeventig. Op basis van onderzoek en interviews onderzoek ik het ontstaan en de ontwikkeling van zogenoemde 'alternatieve archieven' door de jaren heen.

Verhalen over het menselijk bestaan

'Alternatieve archieven' zijn archieven die ontstonden om de historische bronnen te bewaren van groepen van wie het erfgoed niet of nauwelijks gepresenteerd werd door traditionele archieven. In de tentoonstelling heb ik gekeken naar de geschiedenis van de Nederlandse lesbische archieven en het Homostudies Documentatiecentrum, het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging. Hiermee bespreek ik een deel van de voorgeschiedenis van het huidige IHLIA, die het erfgoed van de LHBT+ gemeenschap bewaart, en van het huidige Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. (Alle jaargangen van Zij aan Zij, van 1992 tot 2017, zijn in fysieke vorm terug te vinden de bibliotheek van Atria. Lees hier meer, red.)

Geen neutrale opslagplek

Net zoals traditionele archieven zijn alternatieve archieven geen neutrale opslagplekken. In het archiefproces worden veel overwegingen, keuzes en beslissingen gemaakt die invloed hebben op welk materiaal werd opgenomen en hoe dit beschikbaar gemaakt werd. Met deze tentoonstelling heb ik geprobeerd deze selectieprocessen, die vaak achter de schermen plaatsvinden, zichtbaar te maken.

Wat vind je zelf een belangrijk archiefstuk in de tentoonstelling?

Het is moeilijk om één specifiek stuk uit te kiezen, omdat ik vind dat het materiaal gezamenlijk een verhaal vertelt. Een belangrijk deel van deze geschiedenis vind ik bijvoorbeeld hoe het Lesbisch Archief Leeuwarden er in 1983 achter kwam dat ze voornamelijk materiaal van lesbische vrouwen uit de witte, midden- en hogere klasse verzamelden, en niet of nauwelijks van vrouwen uit de arbeidersklasse, vrouwen van kleur en Joodse vrouwen. Hierom zijn zij toen materiaal over emancipatie in het algemeen gaan verzamelen, in plaats van alleen lesbisch materiaal. Een archiefstuk dat dat illustreert is een overzichtslijst die het archief publiceerde in hun nieuwsbrief, Lesbisch Archivaria. Dit was een overzichtslijst van materiaal dat het archief verzamelde specifiek van en over vrouwen van kleur, Joodse vrouwen, en Oostblok vrouwen.

Afbeelding: 'Nieuwe in de Lesbisch Archivaria', Lesbisch Archivaria 3 (september 1983).

Wat zijn de volgende stappen in je onderzoek, nu de tentoonstelling staat?

Ik ben inmiddels op de helft van mijn PhD onderzoek, die is gericht op de geschiedenis van LHBT+-archieven in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Ik heb tot nu toe veel onderzoek gedaan naar de Nederlandse context, en ik ga nog onderzoek doen naar archieven in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Het is interessant voor me om die landen te vergelijken, omdat de politieke en culturele context erg verschillend is, wat invloed heeft op de ontwikkeling van LHBT+-archieven in deze landen. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben bijvoorbeeld subsidies vanuit de overheid in beide landen op verschillende manieren een grote invloed (gehad) op het bestaan van de LHBT+-archieven. 

Section 28

In Engeland bracht section 28, een wet ingevoerd door Margaret Thatcher, het bestaan van LHBT+ archieven in gevaar. Section 28 verbood lokale overheden om homoseksualiteit opzettelijk te bevorderen of materiaal te publiceren met de bedoeling homoseksualiteit aan te moedigen. Omdat LHBT+ archieven afhankelijk waren van subsidies van overheidsinstellingen, was dit een zware klap voor de Britse archieven. In Nederland had je niet dat soort wetgevingen, waardoor archieven langer konden blijven bestaan. Maar sinds de jaren '90 zie je dat door het stopzetten van subsidies in Nederland ook veel van deze initiatieven verdwijnen.  

Er waren ook contacten tussen de Nederlandse lesbische archieven en de Lesbian Archive London. Om het Britse archief te ondersteunen in de tijd van Section 28 organiseerde het Lesbisch Archief Amsterdam een inzamelactie. Bij het Homofestival in Alkmaar en de Roze Zaterdag in Delft in 1988 had het Lesbisch Archief Amsterdam daarom een kraampje waarbij bezoekers voor een kleine donatie dartpijltjes of ballen naar een afbeelding van Thatcher's hoofd konden gooien voor een prijs. De opbrengsten hiervan gingen naar de Lesbian Archive London.

Dit vond ik een mooi voorbeeld van transnationale solidariteit, en daarom heb ik dit verhaal in de tentoonstelling opgenomen. 

Afbeelding: Kraampje van het Lesbisch Archief Amsterdam tijdens de Roze Zaterdag in Delft (25 juni 1988). Foto: Elies Hijma, Lesbisch Archief Amsterdam. 

Ons volgende item in het kader van de Queer Geschiedenismaand is een interview met twee vrouwen van de Lesbian Herstory Archives in New York. Wat weet jij van de Lesbian Herstory Archives?

De Lesbian Herstory Archives New York waren van groot belang voor de Nederlandse lesbische archieven. In 1981 publiceerde lesbisch feminist Maaike Meijer in het tijdschrift LOVER een artikel over haar bezoek aan de Lesbian Herstory Archives in New York. Zij deed toen een oproep om in Nederland ook een lesbisch archief te beginnen. Dit inspireerde een grote bijeenkomst in 1982, waaruit vele regionale lesbische archieven ontstonden in Nederland. Dit verhaal komt ook terug in de tentoonstelling.

*

De tentoonstelling Het archief in ontwikkeling is tot en met 1 mei 2022 gratis te bezoeken op het IHLIA-plein.

Meer informatie vind je hier!

Over IHLIA LGBTI Heritage

IHLIA is dé erfgoedorganisatie op het gebied van lhbti in Nederland en heeft de grootste lhbti-collectie van Europa. Met het archief garandeert IHLIA het behoud van de informatie van gisteren en vandaag voor morgen: zo wordt de lhbti-geschiedenis tot leven gebracht voor de doelgroepen van de toekomst. Hiermee bevordert de erfgoedfunctie de sociale acceptatie van lhbti'ers.

Lees ook:

Blijf op de hoogte!