Schrijver, fotograaf en trainer Eveline van de Putte (55) kennen we van haar boeken Stormachtig Stil, levensverhalen van roze ouderen en Nieuwe Namen, levensverhalen van transgender ouderen. Onlangs publiceerde ze Lucht, over de begeleiding van haar moeder in haar laatste fase, een persoonlijk én universeel verhaal.

Foto: Marjon van der Vegt

Voor de Zij aan Zij lezers die je nog niet kennen: wat is jouw verhaal?
'Ik ben als enig kind opgegroeid in Oost-Souburg, tussen Middelburg en Vlissingen. Na het VWO wilde ik niet naar de universiteit, maar sociaal cultureel werk studeren. Gewoon, met de poten in de klei, iets bijdragen aan de maatschappij. Als Zeeuws meisje kwam ik via de opleiding in de achterstandswijken en volksbuurten van Utrecht terecht. Ik was 18-19 jaar en ervoer superongelijkheid. Ik ben inmiddels al lang zzp'er. Ik schrijf, fotografeer en geef trainingen over emancipatie en participatie, diversiteit en lhbtqia-kwesties. Ik leef al heel lang met een vrouw en je zou dus kunnen zeggen dat ik die L ben uit de LHBTQIA-reeks, maar eigenlijk houd ik niet van die hokjes. Ik wil mezelf en anderen niet benoemen. Laten we het bij de M van mens houden.'

In je nieuwe boek Lucht beschrijf je hoe je de laatste levensdagen van je moeder samen met haar doorbracht. Het is heel anders dan je eerdere werk. Hoe kwam je ertoe het te schrijven?
'Ik had nooit het idee om een boek te gaan schrijven. Het gebeurde zo. Mijn moeder was van thuis in het hospice gekomen toen het slecht ging. Door een overkill aan medicijnen raakte ze in de war, dement was ze niet. Toen die medicatie werd gestopt, leefde ze weer op. Uiteindelijk beleefde ze in een verzorgingstehuis toch nog een bonusjaar waarin ze relatief veel kon. Ze deed mee aan spelletjes en bloemschikken. Ze ging naar de kerk. Aan het begin van de laatste maand was ze blind geworden. Daar lag ze dan, op een kleine kamer van 12 vierkante meter. Er was niks te doen. De kamer had zicht op een binnentuin, maar daar had zij niets aan. Communiceren ging in het begin nog wel. We hadden het over kleine dingen. Mijn 93-jarige moeder kon niet meer. Ze leed aan artrose, had voortdurend pijn en kon niet meer zo makkelijk eten. Ik probeerde er in rust en liefde voor haar te zijn. De dagen waren evenwel lang. Ik prutste wat op mijn telefoon, een boek lezen ging niet zo. Ik schilde een pruim of appel en verzorgde de vla. Tussendoor keek ik naar de vogels in de tuin. Van kinds af aan ben ik een vogelliefhebber en heb ik een enorm oog voor details. Het was mijn redding. De tuin had een ritme, ontdekte ik. Na het eten gingen de rollators naar buiten. De laatste twee weken voelde ik een onbewuste behoefte om alles wat er nog gebeurde vast te leggen. Zodra mijn moeder sliep, noteerde ik elk kuchje, hummetje, ieder woord op de laptop. De gesloten psychogeriatrische afdeling waar mijn moeder verbleef, beleefde ik als een wonderlijke en toch pure wereld. De mensen leven in een eigen wereld en herkennen je niet. Ze denken elke dag opnieuw dat je de zuster bent. Er waren soms hele grappige situaties, en ontroerende dialogen. Ook die ervaringen documenteerde ik.'

Uiteindelijk werden die aantekeningen wel een boek.
'Na het overlijden van mijn moeder had ik een jaar lang geen behoefte om terug te lezen wat ik op de huid had meegemaakt. Toevallig zat ik in Suriname toen corona toesloeg. In plaats van te repatriëren, bleef ik een half jaar. Onder de mangobomen ben ik mijn kladjes en documenten gaan overtypen en vond ze toch wel bijzonder. Het is een persoonlijk verhaal, maar ik ben niet de enige die van zo nabij een sterfbed meemaakt. Toch is er tegenwoordig nauwelijks ruimte meer voor waken. In andere culturen is het nog steeds gewoon dat oma in de huiskamer ligt en dat je tijd neemt voor het natuurlijke proces van komen en gaan. Dat ik 28 dagen bij mijn stervende moeder zat, vonden velen nogal wat. Praten over sterven maakt mensen ongemakkelijk. Alles in onze maatschappij is zogezegd maakbaar, mooi en strak. Aftakeling past daar niet bij, maar de dood is de enige zekerheid die we hebben. Mantelzorgen helpt ook in het rouwproces. Toen mijn moeder overleed, heb ik niet gehuild. Ik had naar haar overlijden toegeleefd. Ik was al klaar met loslaten.'

In Lucht speelt de natuur een belangrijke rol. Het meeuwenjong Dik in de tuin wordt je kameraadje op afstand. Hij vliegt bijna uit op het moment dat je moeder sterft en de Bloemenman praat vol liefde over de vergankelijkheid van bloemen. Het zijn fraaie parallellen. Geven die troost?
'De natuur heb ik er niet bewust bijgetrokken. Het is echt zoals ik ben. Voor een ander is winkelen een afleiding. Ik kom op adem in de polder, te midden van dijken en paarden. Ik kan uren naar een Vlaamse gaai of roodborstje kijken. Van een leeg strand laad ik ook op. Schelpen zoeken, de schoonheid van een half vergaan blad bewonderen. Ik had nooit gedacht dat ik dit zou kunnen, zo lang waken. Als kind was de dood taboe voor mij. Er werd ook niet over gepraat. Ik ging niet mee naar de begrafenis van mijn opa en oma. De broodjes die mijn ouders meenamen van die begrafenissen at ik ook niet. Het verlies van je ouders is het ergste dat je kan overkomen, dacht ik toen. En toch is het een bijzonder proces als je ouder wordt. Je krijgt de moed om te mantelzorgen en met verlies om te gaan. Je laat elkaar simpelweg niet alleen in zo'n proces. Mijn moeder was een taaie, een vechter. Ze is dertig keer doodgegaan. Ze riep vaak 'Lucht, frisse lucht.' Daar verwijst de titel naar. Maar ook naar de lucht als ruimte waarin meeuw Dik later in alle vrijheid zou zweven, dat klopt. Ik hoop ook dat mijn boek andere mantelzorgers bemoedigt, inspireert en dus lucht geeft. Het verhaal heeft ook veel mooie kanten en is veel minder zwaar dan dat je misschien denkt.'

Eveline van de Putte ontving onlangs de John Blankensteinprijs voor haar jarenlange inzet voor roze ouderen via haar voorlichting en de Tour d'Amour. Over dit werk spraken wij haar jaren terug, het interview lees je hier.

Lucht – Eveline van de Putte

ISBN: 9789083114569, Uitgeverij de Brouwerij.

*

Blijf op de hoogte!