Let op! Spoiler alerts voor: The World to Come, Le Milieu de l'Horizon en Disclosure: Trans Lives on Screen.

Er moet een conflict zitten in fictie. Zonder een probleem kan er eigenlijk bijna geen verhaal zijn. Het is de beroemde filmregisseur Stanley Kubrick die dit zei. Hij was zeker niet de enige die hiervan overtuigd was. Auteur Margaret Atwood voegt er bijvoorbeeld nog aan toe: Geluk is een tuin die is ommuurd met glas: je kunt er niet in of uit.

De meest interessante verhalen zijn als een persoon probeert vooruit te komen in het leven, een conflict tegenkomt en hier mee omgaat. Prima zou je denken. Maar toch ben ik hier de afgelopen week niet meer zo zeker van na het zien van de mainstreamfilms The World to Come en Le Milieu de l'Horizon. Zoals vaak in films waarin vrouwen die getrouwd zijn met een man verliefd worden op een andere vrouw, is het wachten op het moment dat het misgaat. Want het gaat altijd mis.

In het kostuumdrama The World to Come worden de twee buurvrouwen Abigail en Tallie verliefd op elkaar. Het is 1856. Onwennig, onzeker en ook angstig zoeken de vrouwen toenadering tot elkaar. De lesbische liefde is onbekend voor hen, maar de aantrekkingskracht is niet te weerstaan. De norse en stugge mannen van beide vrouwen beginnen op een gegeven moment te vermoeden dat er wat speelt, en reageren ieder op hun eigen manier op de situatie. De angst van de vrouwen blijkt niet ongegrond.

De zachtaardige Dyer is nog behoorlijk begripvol (wat trouwens interessant is, want probeert acteur Casey Affleck -die tevens producent van deze film- hiermee zijn real life imago te restaureren? Nog niet zo lang geleden werd hij namelijk beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag). Finney reageert heel anders. Precies zoals we – na jarenlang lesbische films gekeken te hebben – verwachten dat een man reageert. Hij beschouwt zijn vrouw als eigendom, mishandelt haar en besluit van de een op de andere dag te verhuizen. Als Finney realiseert dat hij zijn vrouw Tallie ook niet geestelijk gebroken krijgt, vermoordt hij haar.

De Franse film Le Milieu de l'Horizon, gebaseerd op de gelijknamige roman uit 2013, speelt zich ook in het verleden af. Het is 1976 en een bloedhete, kurkdroge zomer in een niet nader genoemde, achtergebleven Franse plattelandsstreek. De publiciteitstekst omschrijft de films als een 'intens, broeierig coming-of-age-drama'. De dertienjarige Gus is de hoofdpersoon van deze film en zijn leven verandert ingrijpend die zinderende zomer. Zo verlaat zijn moeder het gezin voor een vrouw, en komt Gus in opstand tegen het werk wat hij van zijn vader moet doen op de boerderij. 'Terwijl de een ten prooi valt aan het noodlot, neemt de ander zijn of haar lot in eigen hand.'

Hoewel moeder Nicole dus uiteindelijk het heft in eigen hand neemt door haar man (en noodgedwongen hierdoor ook haar kinderen) te verlaten, gaat dit niet zonder slag of stoot en met de nodige agressie. Ook hier draait de man volledig door als hij merkt dat zijn vrouw verliefd is op een ander, een vrouw. Zij is van hem en moet dat blijven. Er is geen gesprek met de man te voeren en van een respectvolle houding is al helemaal geen sprake. Een beetje zelfreflectie en introspectie had hem ook niet misstaan.  

Ik ben er inmiddels enorm klaar mee dat het weer het geval is dat een vrouw bont en blauw wordt geslagen, alleen maar omdat de man 'het niet aan kan' en 'aangetast is in zijn eer'. Is dat een reden om je vrouw te mishandelen, te ontvoeren of te vermoorden? Om daarna dramatisch te zwelgen in zelfmedelijden? Echt, zo klaar mee.

De media zijn lovend over het kostuumdrama The World to Come. Zo geeft De Volkskrant de film vier sterren en schrijft de journalist vooral over het zorgvuldig in beeld gebrachte landschap en de 'subtiele karaktertekening van de vrouwen en hun echtgenoten'. De relatie tussen Abigail en haar man Dyer, die is getekend door het verlies van hun dochter, wordt uitgelicht. Ik lees niets over de geestelijke en fysieke mishandeling van een van de vrouwen, wat uiteindelijk resulteert in brute moord. Nee, The World to Come is 'intiem, gevoelig en stilletjes overrompelend'.

Nou, ik ervaar het toch wat anders. Hoe liefelijk de relatie tussen de twee vrouwen ook is, de onderhuidse geweldsdreiging is vanaf het begin voelbaar. Uit ervaringen weten we namelijk inmiddels dat dit soort verhalen altijd slecht eindigden voor de lesbische vrouw en het wachten is tot het moment dat het misgaat. Ook hier weer.

Nieuwsuur van de NOS citeert in een artikel op hun site de directeur van het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR), waar The World to Come dit jaar de openingsfilm was. Vanja Kaludjercic vertelt dat de film gaat over 'zelfontwikkeling, maar dan in een huiselijke, intieme omgeving'. Ik vind dat wel een beetje een naïeve omschrijving. Nee, het gaat over verzet tegen heteronormatieve machtsstructuren. Over wat de consequenties zijn als je je tegen de normatieve en dominanten machten probeert te verzetten om je eigen weg (gevoel) te willen volgen.

Natuurlijk is het goed om te laten zien dat de liefde tussen twee vrouwen er altijd al is geweest. The World to Come is ook niet het eerste historische drama wat de afgelopen tijd is verschenen. Ook Portrait de la jeune fille en feu (2019) en Ammonite (2020; nog steeds in sommige bioscopen te zien) gaan over vrouwen die een relatie met elkaar krijgen. Het is precies zoals de Noorse regisseur Mona Fastvold van The World to Come ook zegt in interviews: 'Zo bijzonder zou dat niet moeten zijn, want homoseksualiteit is natuurlijk geen modern fenomeen.'

Wat me dwars zit is het voorspelbare geweld jegens de vrouwen in Le Milieu de l'Horizon en The World to Come. Het stoort me mateloos dat het stereotype is dat lesbische seksualiteit je 'overkomt' door het ontmoeten van een andere vrouw. En dat het vaak ook nog geestelijke labiele of ongelukkige vrouwen zijn bij wie dit gebeurt.

Ik moet denken aan de documentaire Disclosure: Trans Lives on Screen (2020; te zien op Netflix). Deze film biedt een overzicht en analyse van de wijze waarop Hollywood transgenders afbeeldt, en wat de impact hiervan is op transgenderlevens in de Amerikaanse cultuur. Al kijkende, realiseer ik me dat vanwege de dominantie van Hollywood dit eigenlijk een invloed heeft over de hele wereld.

Net zoals de documentaires The Celluloid Closet (1995) en het recentere Queering the Script (2019), is de opbouw overzichtelijk: historische en recente fragmenten uit film en series worden afgewisseld met talking heads. Filmmakers, acteurs en onderzoekers die hun visie op deze ontwikkelingen geven. Wat Disclosure bijzonder goed en interessant maakt, zijn de treffende analyses over representatie en de diverse invalshoeken die worden gepresenteerd.

'We are everywhere. Voor de eerste keer zijn transmensen het middelpunt van hun eigen verhaal.' Onomwonden wordt uitgelegd dat we een kantelpunt hebben bereikt. De persoonlijke verhalen van de acteurs maakt Disclosure tot een integere, op sommige momenten intiem en ontwapenend document. De docu sluit naadloos aan bij de huidige maatschappelijk ontwikkelingen en politieke discussies met betrekking tot representatie van gemarginaliseerde groepen. Absoluut een must-see.

De documentaire haalt diverse voorbeelden aan van trans-verhaallijnen in series en films die problematisch zijn voor trans personen. Het blijkt dat transgender personages die als gastacteurs in een series zoals Sex and the City, Blunt Talk, Law & Order: Special Victims Unit en NYPD Blue voorkomen, overwegend het beroep van sekswerker uitoefenen. En ja - het klopt in de echte wereld ook dat veel transgender vrouwen sekswerk doen. Vaak hiertoe gedwongen wegens racisme en hiermee samenhangend armoede en maatschappelijke ongelijkheid. Maar als je het zo zonder context als een 'gegeven' toont, dan geeft dat absoluut een verkeerd en problematisch beeld.

Daarnaast heeft Hollywood de afgelopen jaren in populaire ziekenhuis- en politieseries de trans persoon als slachtoffer neergezet. Het komt neer op drie mogelijke verhaallijnen. In de eerste is de persoon vermoord omdat deze transgender is. De tweede is dat ze in het ziekenhuis terecht komen omdat hun hormonen ze ziek maken. De laatste verhaallijn is dat de trans persoon lijdt aan een vorm van kanker die te maken heeft met het geboortegeslacht, en niet met de levensreddende alternatieven voor de genders die ze zijn opgelegd. Met dank aan series als Cold Case, ER, Grey's Anatomy, Chicago Med, Code Black en CS: NY.

Maar denk ook aan de bekende film Boys don't Cry (1999), waarin Hilary Swank (die een Oscar won voor deze hoofdrol) een jonge trans man speelt. Spoiler alert: het verhaal loopt beroerd af. Het klopt dat de film gebaseerd is op een waargebeurd verhaal. Maar de vraag die de documentaire Disclosure zich ook stelt is: waarom moet dit verhaal steeds opnieuw verteld worden? Kunnen we hier niet gewoon mee stoppen?

Lees ook:

Net als iedereen uit een gemarginaliseerde groep, draag je de geschiedenis mee van de representatie die je zelf hebt gezien op televisie en in films. Dit geldt voor trans personen, en ook voor lesbische vrouwen. Ik wil dat er geen enkele film meer gemaakt wordt waarin een vrouw door haar man of geliefde wordt mishandeld of vermoord, omdat ze verliefd wordt op een andere vrouw. Echt – is dat nou zo veel gevraagd?

Het een is aan het ander verbonden. Een positieve representatie kan alleen maar een verandering in levensomstandigheden in het hier en nu betekenen als het onderdeel uitmaakt van een grotere sociale beweging tegen onmenselijk beleid en discriminerende maatregelen. Hiermee is het veranderen van de representatie niet een doel op zich, maar een middel om dat grotere doel te bereiken.

*