Vanaf woensdag 9 november zal de 35ste editie van het Internationaal Documentaire Festival Amsterdam plaatsvinden, met films, nagesprekken, events, immersieve en interactieve installaties door de hele stad. Karin van de Wiel licht een aantal (queer) hoogtepunten voor je uit.

Silent Love

Na de dood van haar moeder besluit de 35-jarige Aga haar leven in Duitsland achter te laten om voor haar jongere broertje Miłosz in Polen te zorgen. Een besluit wat niet makkelijk genomen wordt, want Aga laat hiermee ook haar vriendin Maja achter.

Hoewel Maja regelmatig langs komt in hun huis, verbergt Aga hun relatie voor Miłosz (waarbij de vraag opdoemt of dat ook echt gelukt is…). Ook ziet ze zich genoodzaakt om haar liefde voor haar partner te verbergen voor de Poolse autoriteiten om zo haar broertje te kunnen adopteren, en voor haar buren in het kleine dorpje waar ze woont.

Het wordt steeds duidelijker hoe moeilijk het is om te leven in een openlijk homo- en xenofobische samenleving. Op het oerconservatieve en gelovige Poolse platteland worden dit open en bloot uitgedragen. Het lijkt vooral Maja zwaar te vallen, want ook zij heeft de Poolse nationaliteit en is het intolerante land. De liefde, de frustratie, het ongemak en de onmacht is voelbaar is deze integere en subtiele documentaire Silent Love.

Tijden, tickets en de trailer vind je hier.

Brainwashed: Sex-Camera-Power

De male gaze, een begrip wat vaak wordt aangehaald in recensies over vooral films en televisieseries. Zelf heb ik het hier op de site van de Zij aan Zij ook al een aantal keer over de beroemde theorie van filmtheoreticus Laura Mulvey gehad. Mijn weerstand tegen Benedetta van regisseur Paul Verhoeven was - en is nog steeds - enorm. Een van de belangrijkste redenen was de dwingende blik van een perverse oude man die ik continu voelde meekijken over mijn schouder. De male gaze. De ongelijke macht tussen mannen en vrouwen. In het kort komt het erop neer dat vrouwen vanuit mannelijk oogpunt worden gepresenteerd als lustobjecten voor heteroseksuele mannelijke kijkers.

Lees meer: Lesbische Nunsploitation

In 2020 had het Internationaal Documentaire Film Festival Amsterdam (IDFA) nog een 'filmroute' samengesteld met het thema de 'female gaze', in reactie op het dominante mannelijke kijkperspectief. Het leidend perspectief hoe er naar de wereld wordt gekeken.

Dit jaar heeft het IDFA niet een route maar een informatieve documentaire over dit begrip. Filmmaker Nina Menkes ontleedt in Brainwashed: Sex-Camera-Power nauwkeurig en stelselmatig heel duidelijk dit fenomeen. Al in het begin legt ze uit dat de visuele taal van cinema (met daarin dominant de male gaze) gelinkt is aan genderdiscriminatie op de werkvloer en seksueel misbruik/aanranding. Tal van recente en oudere filmvoorbeelden illustreren het punt wat Menkes maakt. Ook de korte interviews met (voornamelijk vrouwelijke) filmmakers leggen bloot hoe dit dominante en schadelijke mechanisme uit (vooral Hollywood) films werkt.

Gelukkig zit er in deze urgente documentaire van Menkes ook een hoopvolle boodschap. Door rechtszaken is de filmindustrie in Hollywood gedwongen het stelselmatig niet in dienst nemen van vrouwelijke (en non-binaire) makers te corrigeren. Dit is een zeer langzaam en traag proces, maar het biedt een perspectief voor de toekomst. Ook houd ik na het zien van deze docu een mooi lijstje over van filmmakers en films die een andere, alternatieve gaze dan die alomtegenwoordige 'toxic male gaze' laat zien.

Wil je once and for all weten hoe de male gaze precies onze blik, onze ideeën en levens manipuleert? Dan is Brainwashed: Sex-Camera-Power dé documentaire die je op IDFA moet zien.

Tijden en tickets vind je hier.

Flag Wars

In de Amerikaanse documentaire Flag Wars (2003) komen een flink aantal maatschappelijke problemen voor die helaas nog steeds urgent zijn. De gentrificatie van de verwaarloosde en door geweld geteisterde arbeiderswijk Columbus in de staat Ohio staat centraal in Flag Wars. Steeds meer witte gay mannen en en lesbische vrouwen vestigen zich in de wijk. Zij kopen voor weinig geld de vaak vervallen, maar nog steeds charmante, woningen op van de Afro-Amerikaanse bewoners. Deze nieuwe groep nemen zo blok per blok de wijk over, waardoor de oorspronkelijke bewoners voelen dat ze worden verdreven uit hun buurt.

Gedurende vier jaar volgen we de ontwikkelingen van eigen twee groepen die beide op hun eigen manier te maken hebben met discriminatie, haat en uitsluiting. Naast godsdienstfanaten die de regenboogvlag stelen, zien we ook de Ku klux klan voorbijkomen. Ook institutioneel racisme, (homo)geweld, armoede en de dood blijven de bewoners niet gespaard.

De kracht van deze documentaire zit 'm erin dat filmmaker Linda Goode Bryant bij het portretteren van beide groepen bewoners geen kant wordt gekozen en zonder oordeel de ontwikkelingen worden belicht. Het maakt dat ik enorm nieuwsgierig ben hoe de wijk er nu uitziet, en wie er (nog) woont.

Tijden en tickets vind je hier.

Not Yet Yes: IDFA Queer Day

Net zoals ieder jaar heeft het IDFA op de festivalmaandag een Queer Day. Deze keer alleen wat anders van opzet dan voorgaande jaren. Schrijver, filosoof en kunstenaar Simon(e) van Saarloos heeft op 14 november een programma samengesteld met de titel Not Yet Yes, waarin de politieke weigering om met minder genoegen te nemen centraal staat.

Het werk van Van Saarloos wordt vaak geduid als provocerend en maatschappijkritisch. De drie films die worden getoond tijdens Not Yet Yes spelen met lineaire tijd, echtheid en fictie. De programmatekst op de site van het IDFA belooft ook een nieuw perspectief: 'Van Saarloos verzet zich tegen de bekende lijn in documentaires waarin het draait om het proces van coming-out, in plaats van film als mogelijkheid om fysiek samen te komen.'

Die andere invalshoek biedt het Spaanse Gnosis Iluminada van regisseur Agustín Ortiz Herrera zeker. Geen 'traditionele' documentaire, maar een audiovisueel project wat me aan het begin een flashback gaf naar de nonnenfilm Benedetta, maar al snel werd vervangen door de sfeer en opgeëiste en hard bevochten vrijheid van de Ballroom Scene uit het iconische Paris is Burning. Wat in Gnosis Iluminada betekent dat de personages die we volgen door de lange, statige gangen en over eindeloze trappen lijken te flaneren over hun zelfgekozen catwalk. Ze eisen hun ruimte op en bieden zo – ieder op diens eigen manier - een queer en niet-normatief tegenbeeld.

Naast de documentaire Gnosis Iluminada (Spanje) zijn ook The Fabulous Ones (Italie) en Alis (Colombia, Roemenië, Chili) te zien. Overdag zijn er in filmtheater EYE diverse workshops te volgen rond thema's als gender en queer perspectief. Met onder andere kunstenaar Caleb Luna, een workshop 'slow transitioning' door kunstenaar Nattan Dobkin en een workshop 'Everything is queer if I say it many times' door filmmaker Agustín Ortiz Herrera, aanwezigheid van de Queer Skate Club, en de ultieme Godin van Yes: Kübra Uzun.

Meer info, tijden en tickets vind je hier.

Dat is nog niet het hele queer aanbod. Tijdens IDFA Dialogue vindt op 12 november een gesprek plaats tussen IDFA artistiek directeur Orwa Nyrabia en Van Saarloos over onuitgesproken machtsdynamiek in documentaire- en filmfestivalcultuur.

Meer info en tickets vind je hier.

IDFA 2022 vindt plaats van 9 t/m 20 november 2022 in Amsterdam.

www.idfa.nl  

*

Blijf op de hoogte!