Schrijver, fotograaf en trainer Eveline van de Putte kennen we al jaren van Tour d'Amour, de boeken Nieuwe Namen en Stormachtig Stil, levensverhalen van queer ouderen, en Lucht, over de laatste dagen met haar moeder. Met Een zwaluw in de kamer, een bundel vol queer-verhalen, slaat ze een andere weg in. Fictie, of toch niet?

Foto's gemaakt door Randy van Gameren.

In de week voor Kerstmis tref ik Eveline, nog druk met presentaties. 'Allemaal mooi en fijn natuurlijk, wel veel achter elkaar.' Eind november vond de lancering van Een zwaluw in de kamer plaats, feitelijk een mini-symposium met sprekers en muziek. Dat er 150 mensen deelnamen, geeft aan dat er belangstelling is voor queer-verhalen. Docenten gebruiken ze bijvoorbeeld graag tijdens de burgerschapsles. 'Hoe ik op het idee voor dat boek kwam? Ik had al lang het plan eens iets anders te doen. Ik schreef jaren boeken vol levensverhalen van bijzondere groepen mensen, met foto's en al erbij. Lucht was autobiografisch. Ik wilde graag een keer met fictie aan de gang. De kracht van het verhaal, ik geloof er heilig in. Het effect ervaar ik steeds weer tijdens de lessen en voorlichtingsbijeenkomsten die ik verzorg. Sprookjes, volksverhalen en echte verhalen, ze doen het allemaal goed. Storytelling heeft iets oers. Ook zonder een kampvuur heeft een goede verteller of voorlezer iets magisch. Die verbindt en houdt je aandacht vast; je gaat mee in zijn verhaal. Dat is belangrijk want de concentratie en focus van toehoorders is tegenwoordig minimaal. Pas constateerde ik dat weer onder MBO-studenten.' 

LHBT-gedoe
'Daarmee ben je er natuurlijk niet. Na het voorlezen van een LHBT-verhaal volgen reacties, ze doen vaak denken aan een spagaat. Aan de ene kant zijn er degenen met een open mind die direct zeggen 'I'm queer' en aan de andere kant de lieden die het niet oké vinden, vanuit hun geloof of achtergrond. Ik heb het dan zeker niet per se over moslims, ook jongeren met een streng christelijke achtergrond reageren zo. Punt is dat ze wel voor een vak binnen de hulpverlening hebben gekozen. Ze gaan met mensen werken en zullen alle vormen van diversiteit, in gender en cultuur, tegenkomen. Dat vinden ze moeilijk, vanuit de persoonlijke normen en waarden die ze van huis uit hebben meegekregen. Om een professionele houding te ontwikkelen, zullen ze die even moeten stallen, anders kunnen ze beter rozen gaan snoeien. 'LHBT-gedoe', zeggen ze dan, 'we vinden het niks'. In de zorg tref je evenwel kwetsbare mensen die hulp nodig hebben. Iedereen is gelijkwaardig, niemand zit op jouw mening te wachten. Frappant is dat roze ouderen makkelijker gehoor vinden. Zoals Magda (87) die regelmatig mee is op Tour d'Amour. Senioren die vertellen of voorlezen dwingen blijkbaar meer respect af. Niet dat iedereen naderhand met een queer oudere op de foto wil of ze een hand wil schudden, da's vaak nog een stap te ver.'

Tuincentrum
'Met jongeren is het aftasten wat wel en niet werkt. Het is de bedoeling de verhalen uit Een zwaluw in de kamer onder hen te gaan voorlezen. Dat zal ikzelf doen en anderen. Volgens mij zijn senioren ook voor jongeren een instrument om dingen open te breken. Het belangrijkste is dat je wat losmaakt, dat toehoorders iets durven te zeggen, wat dan ook. Spit it out! Als ze zeggen 'iedereen is tegenwoordig transgender, het moet allemaal maar kunnen' dan kun je daarop reageren. Het is beter dan dat ze dingen verbijten op basis van vooroordelen.'

Op het idee dat veel zaken opgedrongen worden, geforceerd zijn, zoals het feit dat alle minderheden voorkomen in haar boek, of in de reclames op tv, weet Eveline ook wel antwoord: 'Ik vergelijk het altijd met een tuincentrum. Daar tref je vele soorten planten, meer dan in je eigen achtertuin. Je hebt ze daar niet allemaal, maar ze bestaan wel. Het is goed je dat te beseffen. Ik beschrijf in mijn verhalen daarom zoveel mogelijk situaties, heel verschillende dingen. Iedereen herkent zich ergens. Dat is de bedoeling. Jij en ik troffen in onze jeugd nergens representatie. Queer-thema's vond je niet terug in jeugdboeken en de boeken op je leeslijsten. Ja, een Eenzaam avontuur van Anna Blaman, verder ging het niet.'

Echt gebeurd
'Jongeren vormen in eerste instantie de doelgroep van Een zwaluw in de kamer, het is een young adult boek, maar de verhalen spreken veel meer mensen aan. Neem 'Roos', het eerste verhaal uit het boek, waarin een jongen een eenzame gay weduwnaar ontmoet, dat doet het goed bij jongeren en ouderen. De onderliggende boodschap is dat eenvoudige vriendelijkheid deuren opent. Subtiele boodschappen worden met het ouder worden steeds belangrijker. Dat merk ik bij mezelf. Vroeger hadden we grote ideeën, we zouden de wereld gaan verbeteren. Als ik nu met de hond ga lopen, zeg ik mensen gedag. Ik vind het onbegrijpelijk dat als je groet met 'goedemorgen', mensen niks terugzeggen. Ik heb het over Den Haag, of all places. Als mensen oortjes in hebben, wordt het contact vanzelf moeilijker. Mijn hond is echt een goede ijsbreker. Daar reageren mensen haast vanzelf op. Ik heb dan ook een grappig, innemende hond.' Ze lacht: 'Hij figureert ook in de illustraties van mijn boek.'
'De inspiratie voor de verhalen zat in mijn hoofd. Sinds 2010 houd ik presentaties in klassen, op scholen, overal. Ik heb zoveel meegemaakt en gehoord. Ieder verhaal heeft wel iets van ooit ergens. Je begint eraan zoals je aan een schilderij begint. Er komt iets op en de rest fantaseer je erbij.' Eveline houdt van vogels en ook die passeren in het boek. Die zwaluw in de kamer was er dus misschien wél echt? 'Klopt!', knikt Eveline, 'dat verhaal is waargebeurd. Ik stond bij het raam en riep 'kom, kom dan!' naar dat beestje. En toen zat hij de volgende dag op de vensterbank. Ongelofelijk. Ik heb gehuild van emotie. Dat een duffe duif dat doet, oké. Maar een zwaluw, dat gebeurt nooit, zwaluwen zitten bijna niet. Dat was zó bijzonder.' 

Kapstokken
Meerdere verhalen in Evelines boek kennen een open einde. Of dat bewust gedaan is? 'Ja en nee', zegt Eveline, even peinzend, 'het dagelijks leven is ook zo. Je weet niet hoe het afloopt. Neem het verhaal 'Deur' over Max, die door vader uit huis wordt gezet omdat hij gay is. Geen idee of zijn vader bijdraait. Het is niet nodig het verder uit te diepen. Het verhaal wordt dan te lang. Nu kun je aan het einde van het verhaal samen praten over wat er verder kan gebeuren. Niet alle verhalen zijn overigens zo zwaar. Ik behandel ook luchtiger thema's. Het verhaal over de zwaluw bijvoorbeeld. Voor docenten zijn de verhalen handig als kapstokken om bepaalde thema's te bespreken. Ze worstelen vaak met de manier waarop ze dat kunnen doen. Mijn boek maakt het laagdrempeliger. Dat dingen gevoelig liggen merkte je afgelopen Paarse Vrijdag weer. De verdraagzaamheid richting queers wordt minder. Velen vinden Paarse Vrijdag onzin. Ouders dreigden hun kinderen thuis te houden als er aandacht aan werd besteed. Uit angst voor zulke negatieve reacties noemden sommige scholen Paarse Vrijdag de Dag van Respect.'

Helpende hand
'Mij wordt steeds gevraagd wat ik zelf het mooiste verhaal uit dit boek vind. Jij noemt het verhaal 'Veilig' over de scheiding, de angst om verlaten te worden bij het kind, de ingewikkelde situatie als er meerdere ouders bij het kind betrokken zijn. Het raakt je vanwege je eigen persoonlijke ervaring. Het verhaal 'Haar' over de vader die zijn dochters haar vlecht raakt aan iets vergelijkbaars, iets essentieels: je veilig voelen met elkaar. Hoe kwetsbaar kun je zijn? Ik herinner me dat ik zelf toen ik klein was enorm bang was om mijn ouders kwijt te raken. Ik kon me niet voorstellen dat je zou kunnen doorleven na hun overlijden. Hoe dan? Uiteindelijk leer je de dingen op het moment dat het nodig is. Je bent verdrietig, er blijft een gemis, maar je gaat toch verder. Alles draait om je geborgen voelen. Het is belangrijk dat dat overkomt in de verhalen. En ook het bewustzijn dat het niet overal zo is, dat niet iedereen zich in zo'n situatie bevindt.'

'Het kan een kind enorm helpen als het een veilige en geborgen sfeer op school vindt. Goede informatie en onderwijs kunnen daaraan bijdragen. Het is net zo in verzorgingshuizen voor ouderen. Ik hoor verzorgers zeggen dat er bij hen geen queer-ouderen zijn. Dat is dus echt onmogelijk. Ze zijn er wel maar ze voelen zich niet veilig genoeg om zichzelf te laten zien zoals ze zijn. Ze hebben een rugzak van vroeger. Toen ze opgroeiden waren gay uitingen nog strafbaar. 'Als zij er niet over praten', zegt de verzorgende dan, 'wat moet ik dan?' Ik geef steeds aan dat het om samenspraak gaat. Iemand die in een verpleeghuis verblijft, is sowieso kwetsbaar. Als verzorgers moet je uitstralen dat iedereen er mag zijn. Heb aandacht voor diversiteit in de activiteiten bijvoorbeeld. Reik zo een helpende hand. De ondertitel van mijn boek is niet voor niets 'Queer-verhalen die je omarmen'.

Jo Visser Award
Tijdens de presentatie van Een zwaluw in de kamer ontving Eveline de Jo Visser Award 2024. 'Ik had dat stiekem wel zien aankomen. Zo had ik de laatste tijd meer contact met de mensen van het Jo Visser Fonds. Ze omarmde het voorleesproject en wilde graag samenwerken. De voorzitter zou naar de presentatie komen en het eerste exemplaar van het boek in ontvangst nemen. Ik ben natuurlijk heel blij met de prijs! Het betekent niet alleen financiële ondersteuning voor het project, maar vooral ook waardering voor mijn werk en boodschap. En het vormt de start van een inspirerende samenwerking!'
'Het voorleesproject is feitelijk al begonnen. Vorige week op Paarse Vrijdag stond ik op een VMBO voor stuiterende brugpiepers. Twee klassen bij elkaar, dat maakte het niet rustiger. Toch kreeg ik ook hier met het verhaal de groep stil. Daarna barste de herrie weer los, want ze moesten hun reactie kwijt. Laten we zeggen dat ik er veel van heb geleerd… Ondertussen ontvang ik al mailtjes van ouders en anderen over hun positieve ervaringen met het boek. Zo had een sociaal werker een groep Ghanese mannen voorgelezen over de Afrikaanse man die zijn dochters haar deed. Veel in het verhaal was herkenbaar voor die luisteraars, bijvoorbeeld door het eten dat genoemd wordt. Dat de vader voor kapper speelde, vonden ze evenwel vreemd. Zoiets doet een vader niet, of… Dat zijn precies de punten waar de dialoog begint.' 

Hoe loopt het af?
'De verhalen nabespreken is voor vele docenten en sociaal werkers wel een uitdaging. Mede daarom is er een speciale website voor dit boek. Voor elk verhaal staan er een serie vragen en opdrachten op. Die vragen gaan niet alleen over queer zijn. Goede triggers voor een gesprek zijn ook: hoe loopt het af? Wat kun jij doen? De voorleessessies op scholen en zorghuizen zijn besloten maar er zijn openbare voorleesmomenten in boekwinkels. Zanger en componist Guus Westdorp met wie ik al eerder op stap was, komt dan ook mee. Hij brengt mooie liedjes. Op de site komt onze agenda te staan.'

Tot slot zijn ook de illustraties in Een zwaluw in de kamer het vermelden waard. Ze zijn allemaal van de hand van Linda Hirzmann. 'Ja, ze heeft er een kleurrijk geheel van gemaakt, in verschillende stijlen, passend bij de diverse verhalen, van een stoere fiets tot romantische rozen. De typografie is ook heel speels. Alles past.'

Meer informatie: www.eenzwaluwindekamer.nl

*

Blijf op de hoogte: